Τετάρτη 17 Φεβρουαρίου 2010

Λατέρνα. Ιστορίες από παλιά...




ΛΑΤΕΡΝΑ.  Λέγεται και ΡΟΜΒΙΑ από τον Ιταλό εφευρέτη ΠΟΜΠΙΑ.  Τα τελευταία 100 χρόνια υπήρξε αγαπητό όργανο, παρά τα λιγοστά μουσικά κομμάτια  που μπορουσε να αποδωσει. ΠΟΜΠΙΑ που είναι όνομα Λατινικά γραμμένο και οι χαρακτήρες του, διαβάστηκαν ως Ελληνικοί  ΡΟΜΒΙΑ και έτσι πηρε το όνομα του το μουσικό όργανο.
Η λατέρνα εξαπλώθηκε γρήγορα στα σοκάκια, σε ταβέρνες, πανηγύρια και σπίτια και γράφτηκαν Σμυρναίικα, δημοτικά, ρεμπέτικα, κανταδόρικα, Εθνικά εμβατήρια, ακόμη και πόλκες, μαζούρκες, βαλσάκια και ταγκό, πολλά από τα οποία είναι ανέκδοτα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις αρχές του αιώνα υπήρχαν γύρω στις 5000 λατέρνες στην Κωνσταντινούπολη, Αθήνα και Πειραιά, ένας αριθμός εντυπωσιακός, γιατί σε σχέση με τον τότε πληθυσμό είχε την ίδια πυκνότητα ανά κάτοικο που έχουν σήμερα τα πιάνα.
Παρόλο που δεν είναι παραδοσιακό Ελληνικό όργανο, πρέπει να δοθεί ιστορικό δίκαιο στη λατέρνα: Μεσουράνησε σε μια εποχή που δεν υπήρχε γραμμόφωνο, ραδιόφωνο, στερεοφωνικό, τηλεόραση…κυριολεκτικά τίποτα. Ο κόσμος μπορούσε να ακούσει μουσική μόνο σε κέντρα, γάμους και πανηγύρια. Η μόνη εναλλακτική λύση ήταν η λατέρνα, το μαζικό μέσο μουσικής, με την οποία ο κόσμος ψυχαγωγήθηκε, χόρεψε, διασκέδασε, τόνωσε την Εθνική του συνείδηση, “άκουσε”. Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι ένα σοβαρό κομμάτι από τη μουσική μας κληρονομιά είναι επηρεασμένο από τα ακούσματα και τις τεχνικές δυνατότητες αυτού του οργάνου, όπως η παραδοσιακή ενορχήστρωση, το “μπαγλαμαδάκι”, η χαρακτηριστική τρίλια, το ρυθμικό μπάσσο, οι διφωνίες κ.λ.π.
Η τεράστια επιτυχία της λατέρνας οφειλόταν σε 2-3 «Φράγκους» Κωνσταντινουπολίτες, τον Τουρκόνι, τον Καρμέλλο και τον Αρμάο, που το 1855 έκαναν ένα δυνατό ξεκίνημα, οργανώνοντας μια γραμμή παραγωγής Ευρωπαϊκού προτύπου και συνθέτοντας και γράφοντας αξιόλογη μουσική. Ήταν μια σωστή επιλογή τεχνικά και χρονικά, διότι το όργανο ήταν φορητό, δυνατό σε ένταση, πλούσιο ηχητικά σαν μια μικρή ορχήστρα και δε χρειαζόταν βιομηχανική υποδομή για την κατασκευή του. Κυκλοφόρησαν λατέρνες από 33 έως 42 “πλήκτρα” και πλήθυναν τα εργαστήρια, οι βιοτεχνίες και οι μαθητές.
Υπήρχαν δύο ομάδες ειδικοτήτων: οι πρώτοι - οι “Οργανοποιοί”- κατασκεύαζαν το όργανο και οι δεύτεροι - οι “Σταμπαδόροι”- έκαναν τα τραγούδια. Γνωστά ονόματα: Τουρκόνι, Αρμάο, Γεωργίου, Καρμέλλο, Μπρίντιζι, Τριπολιτσιώτης, Πολύκαρπος, Παπανδρέου, Ντικράν, Αλή Μπέη, Ευθυμίου, Φωτίου,…άνθρωποι που είχαν τεράστια δόξα και αίγλη στην κοινωνία τους.
Όταν κάποιος ασχοληθεί με την κατασκευή και τη στάμπα της λατέρνας αρχίζει σιγά-σιγά να ανακαλύπτει τη μεγαλοφυΐα, το ταλέντο, το μεράκι, την αυτοθυσία αυτών των ανθρώπων που σε εποχές που δεν είχαν ούτε βίδες (τις έφτιαχναν μόνοι τους από καρφιά) μεγαλούργησαν. Μέσα σε ένα αυταρχικό καθεστώς εργασίας με ανύπαρκτη πληροφόρηση, έφτιαξαν ακριβέστατα όργανα που ακόμη και για εμάς σήμερα είναι μια πολύ μεγάλη κατασκευαστική πρόκληση.
 
(Η ανάρτηση αυτή, είχε ως αφορμή το κείμενο που μου έστειλε ο φίλος μου Μιχάλης, και μου θύμισε παλιότερες φωτογραφίες μου στην Αθήνα)

4 σχόλια:

  1. ...και αν κλείσεις τα μάτια ακούγοντας τον ήχο της,βλέπεις τον εαυτό σου πιτσιρίκι να χαζεύει με το στόμα ανοιχτό τον μεγάλο Αυλωνίτη να την φορτώνεται στην πλάτη, τον Φωτόπουλο να τον ακολουθεί με το ντέφι και τη θεά Καρέζη να τραγουδά την εποχή που "δέναν τα σκυλιά με τα λουκάνικα"... οπότε δεν απορείς που σπεύδεις να δώσεις το κάτι τις σου, τις σπάνιες φορές που θα την ακούσεις να περνά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Και αν σου πω Μιχάλη ότι η κυρία που εμφανίζεται αναρτημένη στην ασπρόμαυρη φωτογραφία επάνω στην λατέρνα (http://2.bp.blogspot.com/_WqIgyUF0XrY/S3sXUifKLyI/AAAAAAAAAns/nBhEfKXle-8/s1600-h/_laterna1.jpg) και ότι είναι πρόγονός μου, θα με πιστέψεις?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ποτε δεν την γουσταρα την λατερνα,δεν το ειχα ψαξει το θεμα αλλα δεν μου εδενε με την Ελλαδα,κατι η μεταλικη μιζερια που βγαζει στον ηχο της, κατι η απαξιωση που την περιβαλει σε οσες παροιμιες αναφερετε,κατι ο καλοθρεμενος Αυλωνιτης να ειρωνευεται τον πειναλεο ρομαντικο βιολιστη! Βλεπεις...ολοι την εχουμε συνδεσει με τις υπεροχες ταινιες,νομιζω...σ αυτες οφειλει την υπαρξη της,τουλαχιστον στον τοπο μας.
    Υ.Γ.Βλεπω στην πρωτη φωτογραφια οτι εξινχρονιζονται τις εχουν κανει ηδη... 4χ4.
    Ωραιο,νοσταλγικο και επεξηγηματικο το θεματακι σου!

    junior

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Πολύ όμορφο και συνάμα νοσταλγικό ποστάρισμα.
    Αν επιτρέπεται να προσθέσω μερικά ακόμα links:
    http://www.armaoslaterna.gr/
    http://www.laterna.com.tr/gr/index.php?option=com_content&view=article&id=48&Itemid=53
    Νότης

    ΑπάντησηΔιαγραφή